Cultura del fracàs o fracàs de la cultura?

Es vertadièrament quicòm d’estranh, l’occitanisme.

Me soi pausat la question fa qualques jorns. “Cossí venèm occitanista?”, es-a-dire, quinas motivacions presidan a la causida d’un engajament en favor d’una cultura minorizada (occitana)? Quins motius sosterrens, quinas determinacions, quinas experiéncias, quinas pensadas e quins desirs se manifèstan a l’individú que causís de consacrar son temps, veire sa vida, a la defensa de quicòm qu’apelam la “cultura occitana”?

Soi convençut que la bona compreneson, sociologica, psicologica e perqué pas? - filosofica, de totes aqueles fenomèns seriá capabla de donar a l’encòp un agach critic e un vam novèl a un moviment politico-cultural que totòm ditz qu’es a desparéisser, mas que despareis pas jamai. A aquesta soscadissa vòli porgir mon magre apòrt, sus un moviment que coneissi mal mas al qual me senti totun ligat ideologicament e dont la desparicion me semblariá una catastròfa.


Un bovarisme occitan?

Remarqui que, d’un biais general, l’istòria emai la literatura occitana son marcadas per un comportament que trantalhariái pas a qualificar de “bovarisme.” Es bensai discutible, mas me sembla que plan sovent cèrts discorses occitanistas son influenciats per un tipe de rapòrt a la realitat que de critics literaris an apelat lo bovarisme, en referéncia a l’eroïna del grand roman de Flaubert Madame Bovary (1857) que marquèt prigondament la literatura francesa per de rasons qu’es pas necite de desvolopar aicí.

Segon Flaubert, lo bovarisme es “lo rescontre dels ideals romantics fàcia a la petitesa de las causas de la realitat.”  Lo bovarisme es l’insatisfaccion del sòmi fàcia a la realitat bruta e nèci del mond dich “real.” Un tipe “romantic” que plega los uèlhs sus sa pietadosa “realitat” (campèstre, tanben) per s’escapar dins un mond somiat e mai agradiu. D’aquel biais, me sembla que despuèi sas originas dètznovenista e romantica, de començar amb l’instauracion mistralenca, i a dins una cèrta mena d’occitanisme un refús bovarista de la realitat bruta e d’una modernitat òrra, per se refugiar, non pas sonque dins los romans coma o fasiá l’eroïna de Flaubert, mas puslèu, e pièger, dins la civilizacion romana del XII (los trobadors, Paratge eca.) dont se volguèt l’eretièr exemplari, prus e fisèl. L’occitanisme es en bona part – encara uèi, un romantisme bovarista e radical.

Quand lo jove Mistral escriu que la lenga provençala conven pas a l’abstraccion e la pensada filosofica, e que sola la poesia es son luòc d’expression sublima, fa una causida bovarista e romantica que costarà car a l’occitanisme tot. Fin finala, soi pas segur que lo succès ambigú, coma sabèm, de Mirèlha, tanplan coma la consacracion nacionala e internacionala del sieu poèta, siá estat un dels eveniments mai urós de la cultura occitana. Amaguèt, escondèt e reduiguèt al silenci o a una impossibilitat a priori tota tentativa de bastiment d’una expression politica occitana pròpria que faguèsse pas referéncia al temps jadis dels trobadors, al terradors de per abans e a sa trista desparicion. Malgrat tota la simpatia e l’estacament que totòm pòt aver per Mistral (e pels trobadors), cal reconéisser qu’aquel òme, dont la naissença poetica foguèt contemporanèa de la parucion de Madame Bovary, foguèt una encarnacion exemplària d’aquela psiqué bovarista que trèva dempuèi tant de temps la naissença d’un discors occitan autonomic, modèrn e racional.


Un romantisme del fracàs?

Dins son grand libre Mistral o l’illusion, Robert Lafont remarcava que Mirèlha, contemporanèa de las Fleurs du Mal de Baudelaire (e de Madame Bovary) n’èra l’antitèsi exacta. Lai ont lo poèta parisenc exalta la modernitat dins lo passatge, lo flús, lo devenir, canta la fanga de las vilas grisas, la caronha, la dereliccion e los trebolicis del desir, Mistral canta la Provença ensolelhada, l’èime vigorós del pòble, la sublimacion divina dels còsses e dels impossibles desirs terrèstres. Tot es ja dich al començament. Ça que la Mirèlha coma epopèa es incontestablament un cap d’òbra, sas inovacions estilisticas, la prigondor de son art poetica, mestresada a la perfeccion pel poèta, la beltat de son cant, de son subjècte e de sa lenga, totas causas a despart, ne fan de segur una instauracion inesperada per la cultura occitana renaissenta.

Mas en fach, aquò es pas la question.

Que l’occitanisme al sègle XIX siá nascut d’una epopèa, genre poetic pauc adaptat, se non ironicament, a la “petitesa de las causas de la realitat”, aquò me sembla significatiu de tot un molon d’a priori istorics que condicionan las expressions politicas dels occitans fins ara, e los condemna a çò qu’apelariái una “cultura del fracàs.”

Demandi perdon per mon incultura, mas coneissi pas encara d’estudis critics que partirián (se non per los deslegitimar benlèu...) de la nocion de “fracàs” o de “romantisme del fracàs”, per interpretar l’òbra mistralenca e los discorses literaris, filosofics, politics de defensa de l’occitan. A mon vejaire, l’occitanisme, encara jove coma moviment politic, es bovarista non pas per esséncia mas per naissença (felibrenca) e s’es embarrat dins una cultura romantica del fracàs, dont sentissèm uèi lo rèiregost, la frustracion e capitam mal de sortir.

Istoricament, ja: dempuèi lo fracàs de Murèth o de Montsegur, fins al fracàs de las Comunas de 1871, de la Revòlta de 1907 o del fracàs de l’esperança del Larzac (tuada en 1981...) sembla ben qu’aquel tèma de la mòrt e del fracàs es pro pertinent per comprene un pauc melhor d’ont venon los nòstres problèmas, per tal de s’exprimir e d’articular un discors politic que sortisca d’aquel a priori, e mai que mai amb las siás expressions culturalas e literàrias màger.

Dempuèi Mirèlha, l’istòria d’un amor impossible e de la sublimacion finala d’aquel amor dins la mòrt e la vision de  las Santas Marias, fins al Poèma dau Ròse, qu’al delà de l’union dels amants dins la mòrt e del sublime cant pagan del flume, es tanben lo cant de la fin de la batelariá tradicionala, plan literalament destrucha per lo Crocodile, un batèl modèrn a vapor... Lo mistralisme es l’art de far conviure çò mai sublime amb ço prosaïc.

Fins al cap de sa vida de mague romantic, l’istòria del Felibritge ba pròva, Mistral foguèt lo porgidor d’una cultura occitana e romantica del fracàs: sola excepcion, benlèu, Calendau. D’efièch, mas se lo “roman” de Calendau cònta una capitada de las bèlas, la victòria finala còntra lo marrit Severan (la borgesiá provençala que traïguèt la lenga e lo país) e la conquista d’Esterèla (lo Drutz poèta Calendau-Mistral qu’après una tièra d’espròvas pòt conquerir sa Dompna-lenga) es aqueste poèma epic el meteis que pòt èsser considerat poeticament coma un fracàs (fracàs estetic fòrt ben comentat per Lafont) coma se Mistral el meteis i creguèsse pas tròp...

Dins la realitat bruta e fangosa, Dòna Bovary se suicida a causa de sos deutes e lo nòstre Calendau vertadièr s’es aligat a Severan: s’enanèt amb Fortuneta e larguèt la paura Esterèla. Ela, continua d’errar soleta dins sas bauças a somniar dels trobaires del passat; el se metèt a parlar franchimand “per far mai borgés.” The End.


Una noblesa del fracàs?

Mas vòli eliminar un dobte que poiriá espelir a la lectura d’aquelas linhas mieunas: òc, òm a lo drech individualament, d’èsser romantic, d’èsser bovarista, de somiar e de rejetar aquela realitat bòrnha qu’es la nòstra en nom d’ideals romantics. Evidentament. Mon prepaus es segurament pas de condemnar aquela attitud individuala, a la quala ieu meteis, d’un biais cap e tot personal, me daissi anar plan sovent e que prèsi particularament.

Solament, lo fons de mon prepaus es autre: çò que vòli exprimir aicí es l’irrelevància d’aquela cultura romantica del fracàs quand s’agís de bastir un discors politic occitan, racional e modèrn, que siá en mesura de convéncer la populacion del país e de far comprene al mond la necessitat d’aparar la lenga, de luchar per operar cèrtas transformacions socialas, de sosténer un discors politic occitan.

Car lo manten d’aqueles a priori eissits del romantisme “fracassièr”, se son plan polits e sedusents al nivèl estetic, literari e individual, mentrestant, d’un ponch de vista politic pòdon pas menar a quicòm mai qu’un … fracàs. Alavètz perqué abandonam pas aqueles a priori?

Es aquí que ne veni al fons del mieu prepaus: crèsi que la cultura romantica del fracàs es d’un cèrt biais uèi lo factor màger d’adesion ideologica individuala (mas restrencha totun) a la causa occitana. E mai istoricament, aquela cultura del fracàs servís paradoxalament la causa d’una cèrta manièra. Avèm fracassat dempuèi Murèth a bastir un estat pròpri aragocatalanoccitan, eca. eca. uèch sègles mai tard, avèm fracassat a servar l’usatge social de la lenga, avèm fracassat a impausar una diversitat lingüistica e culturala al dintre del nòstre imperium franchimand, fracassam (ieu en tot cas) a parlar (un bon) occitan dins la vida vidanta. Fracassam encara e sempre. Mas al fons, lo fracàs passat nos confèra una cèrta noblesa d’esperit per la lucha dins lo present: i a ges de colonizacion occitana de l’Africa o de la rèsta del mond, ges de capitalisme occitan, ges d’esplecha occitana de la classa obrièra, ges de polícia, d’estat d’emergéncia/d’urgéncia occitan, ges de poiridura e de marrida realitat occitana. Mas ges (o tan pauc...) de realitat occitana tot cort...

Fàcia a una ipotetica tentativa d’occitanisme politic fòrt e institucional, que necessitariá tot simplament dins lo trist mond nòstre, fòrça argent (per la campanhas politicas eca...) e una elèit occitana convertida a la causa (volèm de vertat un Jordi Pujol o un Sarkozy occitan?) e fàcia a las dificultats per ancorar lo discors occitanista dins una basa sociala e populara (sul modèl de las CUP catalanas), condicions impossibilitadas a priori pels verrolhs imperials e identitaris de França, sèm estats obligats, coma occitanistas non milionaris (ieu en tot cas), de se refugiar dins un occitanisme culturalista e intellectualista, daissant la via liura a totes los a priori bovaristas que travèrsan lo camp dels nòstres discorses individuals, e quand s’agís de parlar seriosament “de la petitesa de las causas de la realitat”, nos i volèm pas reconéisser e sabèm pas tròp qué dire.


Conclusion: un racionalisme occitan?

Fin finala, aquel problèma nòstre es benlèu çò que mens volèm resòlvre. “Capitar” dins un sens politic e maquiavielian seriá benlèu la pièger causa que se poiriá passar per l’occitanisme actual, condicionat per aqueles a priori romanticomitologics. Benlèu que çò que nos manca, en l’abséncia d’una “politica culturala” qu’es de mal esperar venent del paísdelsdrechesdelòme, es la construccion d’una cultura politica occitana, racionala e modèrna (mas qué vòl dire aquò?) que nos faga sortir per de bon d’aquela cultura romantica del fracàs.

Mas sens pus comptar sus las fòrças d’atraccion nòblas e romanticas de la “cultura del fracàs”, cossí convéncer lo mond  d’aparar la lenga e lo país? Vaquí, a mon vejaire, la nòstra contradiccion pròpria coma moviment politic, cultural, politico-cultural, contradiccion que nos cal resòlvre, sens qu’i capitem fins ara. E a capitar pas, l’occitanisme i capita fòrça plan. Longa mai!

Matiàs GIBERT

Aqueste article es tanben publicat dins Jornalet.